Borken: Ecologische nieuwbouwwijk met regeneratieve warmtevoorziening voor Marbeck West

Ontwerp inrichtingsplan voor het ontwikkelingsgebied Marbeck West / Copyright: Stadt Borken

In het stadsdeel Marbeck van de Duitse stad Borken zet Stadtwerke Borken de uitbreiding van het stedelijk gebied met hernieuwbare energie voort. Wat de regeneratieve warmtevoorziening betreft, heeft het nieuwbouwgebied Schmeing-Gelände in het stadsdeel Weseke, dat reeds in het kader van het vorige WiEfm-project met een warmtevoucher werd ondersteund, met zijn koude lokale verwarmingsnet (bronnetwerk) en ecologisch concept reeds trendsettende elementen gezet en moet het als blauwdruk dienen voor verdere projecten in Borken. De nieuw te ontwikkelen ecologische woonwijk, Marbeck-West, is echter op een andere manier een bijzonder project, aangezien het in een waterbeschermingsgebied ligt en er derhalve andere eisen gesteld worden. Daarom worden nu, met de steun van een warmtevoucher van Task Force Warmtetransitie, verschillende duurzame netvarianten onderzocht door middel van een haalbaarheidsstudie.

Vanwege de waterbeschermingszone kan in het bouwgebied Marbeck-West niet zoals in Weseke een koud lokaal warmtenet met diepe boorgaten worden aangelegd. Aangezien het koude lokale verwarmingssysteem ook de factor van een warmtecentrum met warmtepomp in elk huis omvat, moeten nu twee netwerkvarianten worden vergeleken: een koud netwerk en een lage-temperatuur-netwerk.

Lage-temperatuur-netwerk met warmte uit afvalwater en hybride zonnecollectoren

Over het lagetemperatuurnet zegt Markus Niehaus, hoofd verkoop particuliere klanten en energiediensten bij Stadtwerke Borken/Westf. GmbH: “Op deze manier hoeven we niet met 75 °C naar de afzonderlijke huizen te gaan, zoals bij een klassiek verwarmingsnet, maar met 40 tot 45 °C om de verwarming daar te temperen.” Compacte stations zouden dan bijvoorbeeld kunnen worden gebruikt om het sanitair warm water boven deze temperatuur te verwarmen. En een warmtepomp voor verwarming en warm water, zoals in het koude net, zou niet nodig zijn, wat ook de benodigde ruimte zou verminderen. Aangezien in nieuwe gebouwen geen hoge temperaturen voor verwarming nodig zijn, hoeven de warmteleidingen bovendien niet zo uitgebreid te worden geïsoleerd als in een klassiek lokaal verwarmingsnet, en is er minder warmteverlies door de lagere temperaturen.

Ook voor de opwekking van regeneratieve lage-temperatuurwarmte bestaat in Borken al een idee: in de buurt van het bouwterrein bevindt zich een voormalige rioolwaterzuiveringsinstallatie met een gebied dat niet meer gebruikt kan worden, waarin al het afvalwater van Marbeck samenvloeit. De vraag van Niehaus hier is: “Kunnen we genoeg energie uit dit afvalwater halen door er een grotere warmtepomp neer te zetten?” Daarnaast is het idee om het gebied uit te rusten met hybride zonnepanelen die zowel elektriciteit kunnen produceren als warmte kunnen opwekken, die dan via verschillende warmtepompen en buffervaten gebundeld en via het potentiële lagetemperatuurnet naar de huizen verplaatst zou kunnen worden.

Daartegenover staat een koud lokaal verwarmingsnet met een geothermisch sondeveld voor warmteopwekking, dat buiten het nieuwe ontwikkelingsgebied in een regenwaterretentiebekken zou kunnen worden geplaatst.

Voor een vergelijking van de kosten en de ecologische aspecten worden deze twee netwerkvarianten ook vergeleken met een gedecentraliseerde oplossing waarbij elk huis zijn eigen lucht/water-warmtepomp gebruikt voor verwarming en warm water.

De samenwerking tussen de stad en het gemeentelijk nutsbedrijf in Borken-Weseke is een succesvol concept

De samenwerking tussen de stad Borken en Stadtwerke Borken was al een beslissende succesfactor bij de ontwikkeling van de ecologische nieuwbouwwijk in Borken-Weseke. De voor de bouwers verplichte maatregelen op het gebied van klimaatbescherming en aanpassing van de gevolgen voor het klimaat, die de stad voorschrijft en waartoe ook de aansluiting op het warmtenet in Weseke behoort, geven namelijk belangrijke signalen af en zetten de koers uit voor een klimaatneutrale toekomst en zorgen voor een aansluitingspercentage dat noodzakelijk is voor de economische levensvatbaarheid van het project.

“De stad Borken heeft duidelijk gemaakt dat het Schmeing-terrein voor hen een soort blauwdruk is voor wat betreft de gewenste minimale ecologische norm voor nieuwe ontwikkelingsgebieden. Daarom heeft de stad ons benaderd over de haalbaarheid van een ecologische oplossing voor het nieuwe bouwterrein in de wijk Marbeck. Aangezien wij een 100% dochteronderneming van de stad Borken zijn, hebben wij opdracht gegeven voor de haalbaarheidsstudie om te zien wat wij daar kunnen doen en hopen op goede resultaten”, aldus Niehaus.

Warmtevoucher maakt ontwikkeling van nieuwe ideeën mogelijk

Daartoe heeft Stadtwerke Borken ook een warmtevoucher van het INTERREG-project Task Force Warmtetransitie aangevraagd en gekregen, wat Markus Niehaus vooral waardeert omdat de financiering het mogelijk maakt om nieuwe ideeën te ontwikkelen en de horizont te verbreden. “Anders zijn veel mensen geneigd te kiezen voor vertrouwde oplossingen omdat ze weten hoe het werkt. En omdat het geld kost, proberen veel mensen niet eens naar andere mogelijkheden te zoeken,” zegt Niehaus en voegt eraan toe: “Voor ons is er echter niet alleen de eis om een haalbaarheidsstudie uit te voeren, maar wij willen ook in de uitvoering gaan.”

Markus Niehaus vindt de vergelijking tussen het koude buurtverwarmingsnet en het lage-temperatuurnet in dit project bijzonder spannend, omdat beide oplossingen interessante voordelen bieden. “De mogelijkheid van het koude lokale verwarmingsnet voor koeling ontbreekt natuurlijk in het lage-temperatuurnet. Maar wat de kosten betreft, ben ik echt benieuwd waar we ermee eindigen,” zegt Niehaus. Wat het lagetemperatuurnet betreft, dat in Borken nog in geen enkele toepassing is onderzocht, is hij vooral geïnteresseerd in het idee “om een centrale warmtepomp te hebben, misschien buiten de gebaande paden, en de benodigde energie uit verschillende energiebronnen te halen, hetzij uit zonnewarmte, uit de lucht, uit afvalwater of een mix van verschillende afvalwarmtebronnen, of zelfs uit diepe boorgaten. Om deze energiestromen centraal te bundelen en vervolgens naar de individuele huizen te leiden – dat is voor mij het spannendste in vergelijking met een centraal geothermisch sondeveld.”

De standaardoplossing in Borken, die niet langer een optie is voor nieuwe woonwijken maar vroeger voor veel nutsbedrijven de meest gebruikelijke was, was de aanleg van aardgasnetten. Bij een duurzame warmtevoorziening bestaat zo’n standaardoplossing niet, dus een palet van mogelijkheden is belangrijk voor Markus Niehaus: “Elk gebied is anders en het is altijd belangrijk om te kijken naar de sterke punten en de omstandigheden van het gebied om te beslissen welke oplossing geschikt is.”

Het interview werd op 25.11.2021 afgenomen door Christian Käufler van de Hogeschool Münster met Markus Niehaus, hoofd verkoop particuliere klanten en energiediensten bij Stadtwerke Borken/Westf. GmbH. Dit is de Nederlandse vertaling van het originele artikel.

Meer informatie